Астанада ТМҰ-ның 10-шы мерейтойлық Саммиті өтті
2023 жылғы 3 қарашада Астана қаласында Республика Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен «TURKTIME!» ұранымен Түркі мемлекеттері ұйымының мерейтойлық Х саммиті өтті.
Саммит отырысына Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Түркия Республикасының Президенті Режеп Тайып Ердоған, Өзбекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзёев, Түрікменстан Халк Маслахатының Төрағасы Гурбангулы Бердімұхамедов және Мажарстан Премьер-Министрі Виктор Орбан қатысты. Сондай-ақ жиынға Түркі мемлекеттері ұйымының бас хатшысы Кубанычбек Омуралиев, Түркі Академиясының президенті Шаһин Мұстафаев, ТүркПА бас хатшысы Мехмет Сурея Ер, ТҮРКСОЙ бас хатшысы Сұлтан Раев, Түркі мәдениеті және мирасы қорының президенті Гүнай Ефендиева, Түркі инвестициялық қорының президенті Бағдат Әміреев, сондай-ақ ТМҰ Ақсақалдар кеңесінің мүшелері қатысты.
Саммит барысында Түркі мемлекеттері ұйымынның іс басындағы төрағалығы Өзбекстаннан Қазақстанға өтті. Саммиттің күн тәртібіне сәйкес мемлекет басшылары саяси, экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастықтың қазіргі жағдайы мен перспективаларын талқылады. Ғылым мен білім, технология және инновация салаларындағы өңіраралық ынтымақтастықтың тиімді тетіктерін әзірлеуге ерекше назар аударылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде ағымдағы Саммит «TURKTIME!» ұранын арқау еткенін, оның формуласында сегіз басымдық: дәстүрлер (Дәстүрлер), біріктіру (Uniification), реформалар айқындалатынын атап өтті. (Реформалар), білім (Білім), Сенім, Инвестициялар, Медиация және Энергия. Қазақстан Президенті бұл басымдықтар Ұйымның 20-шы саммитіне дейінгі он жылдық кезеңді қамтитын қысқа және орта мерзімді кезеңге арналғанын атап өтті. «Біздің ортақ мақсатымыз – түркі халықтары арасындағы ынтымақтастықты тереңдету. Біз жаңа «Түркі әлемі» брендін танымал етуіміз керек. Тек осылай ғана түркі халықтарының ынтымағын нығайтып, әлеуетін арттыра аламыз», - деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Өз кезегінде Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев Түркі даму банкін құруды және түркі әлемінің хартиясын әзірлеуді ұсынды. «Біздің басты мақсатымыз – барлық кедергілерді бірлесіп тиімді еңсеру үшін Ұйым аясында өзара құрмет, сенім және ашықтық қағидаттарын нығайту. Осы орайда түркі халықтарының бірлігі мен ынтымағын, терең тарихын, бай мәдениеті мен ата-баба құндылықтарын көрсететін Түркі әлемінің хартиясын әзірлеу қажет деп есептеймін. Осы бірегей символдық энциклопедияны жетекші ғалымдар мен сала мамандарының қатысуымен дайындауды ұсынамын», – деді Шавкат Мирзиёев.
Әзербайжан Президенті қазан айында түркі мемлекеттерінің бірінші мәдени форумы ұйымдастырылғанын жеткізіп, Шуша қаласын 2023 жылғы «Түркі әлемінің мәдени астанасы» деп жариялауға қолдау көрсеткені үшін ризашылығын білдірді. Сондай-ақ, Ильхам Әлиев Әзербайжанның Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы мен Қауіпсіздік Кеңесінің қарарына сәйкес аумақтық тұтастығын қалпына келтіріп, мемлекеттілігін нығайтқанын, сол арқылы дамудың жаңа дәуіріне қадам басқанын атап өтті.
Президент Садыр Жапаров өз сөзінде Түркі ынтымақтастығы ұйымдары – ТҮРКСОЙ, Түркі Академиясы, Түркі мәдениеті және мирасы қоры арасындағы өзара іс-қимылды одан әрі нығайтуға, туризм индустриясын дамыту жұмыстарын жандандыруға назар аударуға шақырды. Осы орайда ол Ұлы Жібек жолының бір тармағында орналасқан Жалал-Абад қаласын 2025 жылы түркі әлемінің туристік астанасы деп жариялауды ұсынды.
Түркия Президенті Режеп Тайып Ердоған ТМҰ-ға қатысушы елдердің ұстанымындағы ауызбіршілік басқа мемлекеттерге үлгі болуы керек деді. «Жаһандық сын-қатерлерге қарсы күрестегі ең маңызды күшіміз – түркі әлемінің бірлігі мен ынтымағы. Соңғы кездері басымыздан өтіп жатқан оқиғалардан шындықты көреміз. Әзербайжан Қарабақта 30 жылға созылған оккупациядан толық азат етілді. Біз бұл тарихи жетістікті мақтан тұтамыз және қуанамыз», - деді Түркия Президенті.
Саммиттің құрметті қонағы, Түрікменстан Халық Маслахатының төрағасы Гурбангулы Бердімұхамедов ТМҰ кеңістігіндегі өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі кеңейтуге байланысты орамды ойларын ортаға салды.
Өз кезегінде Мажарстан Премьер-Министрі Виктор Орбан ТМҰ рөлінің артып келе жатқанын атап өтті және Түркі инвестициялық қорының жұмысына қатысуға дайын екенін мәлімдеді. Саммит аясында түркі әлемінің бірлігін бекемдеуге қосқан елеулі үлесі үшін Өзбекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзиёевке «Түркі әлемінің ең жоғары ордені» берілді. Бұдан кейін Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Саммитті қорытындылап, маңызды шешімдер мен келісімдерге қол жеткізілгенін атап өтті.
Саммит қорытындысы бойынша мемлекет басшылары Астана актісіне және Астана декларациясына қол қойып, экономика, сауда, көлік және т.б. салаларда бірқатар маңызды шешімдер қабылданды. Келесі Саммит Қырғызстанда өтетін болып шешілді.